عوامل مختلفی موجب تغییرات ساختی و نهایتا تحولات نظام اجتماعی، فرهنگی و سیاسی یک جامعه می شود که در سرلوحه آن یک ایدئولوژی قرار دارد.
این ایدئولوژی چه نوشته مانند یک دین و چه نانوشته از درون انسان ها برمبنای نیازهای مادی و معنوی آن می تواند شکل گیرد. اما همیشه دو عنصر اساسی در این تغییرات که مسیر کلی جامعه را ممکن است تغییر دهند حائز اهمیت است، یکی نخبگان و عالمان و دیگری خواست و اراده توده مردم.

البته عناصر دیگری مانند نژاد، موقعیت جغرافیایی، تکنولوژی، اقتصاد و...  نیز موثر است اما این مولفه ها در پس مولفه های اصلی به گونه ای قابل هضم است. به عنوان مثال انقلاب کارگری مارکس غیر از اینکه مولفه های اقتصادی و اجتماعی اصلی داشت اما همه اینها در پس یک ایدئولوژی مارکسیستی قرار داشت، با وجود کارل مارکس از نخبگان زمان و همراهی توده مردم.

...